Przyroda

O geografii i geologii

Na południe od Przysuchy leżą Borkowice, gdzie na Krakowej Górze (280 m n.p.m.) znajduje się punkt widokowy. Ku północy rozpościera się stąd daleka panorama, sięgająca za Pilicę, aż po łagodną linię wzgórz morenowych w okolicach Rawy Mazowieckiej na dalekim horyzoncie.

Widok z Krakowej Góry, Sanktuarium Matki Bożej Staroskrzyńskiej w Skrzyńsku

Równina Radomska ograniczona Doliną Pilicy przechodzi we wzniesienia Wyżyny Małopolskiej: Garbu Gielniowskiego oraz Przedgórza Iłżeckiego ze Wzgórzami Opoczyńskimi i Wzgórzami Koneckimi.

Budowa geologiczna łączy te wzniesienia z Górami Świętokrzyskimi. Główna ich linia pokrywa się z osią specyficznej struktury tektonicznej – antyklinorium rawsko-gielniowskiego, w którym tak zwana „mezozoiczna osłona Gór Świętokrzyskich” sięga po Pilicę i nawet nieco dalej. Tworzą ją utwory jurajskie – na przeważającym obszarze osady płytkich mórz i delt rzecznych – mułowce i piaskowce dolnej jury. Takie skały zobaczyć można na przykład w kamieniołomie w Gielniowie i kamieniołomach w Szydłowcu. Postawiony dosłownie „na kamieniu“ Szydłowiec posiada wielowiekową historię tradycji kamieniarskich.

Szydłowiec, kamieniołom Podkowiński

W rejonie Przysuchy cieki wodne górnych biegów Radomki, Drzewiczki, Jabłonicy i Wiązownicy oraz ich dopływów biegną krótkimi odcinkami, skręcając w kierunku prostopadłym. To jest tak zwany „rusztowy“ układ sieci wodnej – zdradza on istnienie wielu innych uskoków tektonicznych, przecinających platformę utworów mezozoicznych na wiele poprzesuwanych bloków. To drugi charakterystyczny przykład wpływu budowy geologicznej na tutejszy krajobraz.

Roślinność

Najciekawsza i urozmaicona szata roślinna pokrywa tereny wyżej położone, leżące pomiędzy Opocznem, Przysuchą, Szydłowcem a Końskimi. Charakter skalnego podłoża sprawił, że gleby tu są krzemianowe, tworząc środowisko kwaśne, a rzeźba terenu sprzyja powstawaniu źródlisk, torfowisk i wilgotnych łąk wzbogacających zbiorowiska leśne.

Przez wieki tutejsze lasy były intensywnie eksploatowane na potrzeby hut żelaza. Ta działalność skończyła się definitywnie w pierwszej połowie XX wieku i odtworzyły się częściowo naturalne drzewostany złożone z gatunków panujących kiedyś w tej części Puszczy Świętokrzyskiej: jodłowe, bukowe, dębowe i sosnowe.

Jodły i buki rosną tu na północnej granicy zasięgu geograficznego tych gatunków w centralnej Polsce. Przykładem wyżynnego boru jodłowego jest bór w okolicy Długiej Brzeziny i Huciska na południe od Przysuchy. Kwaśną buczynę lub las dębowo-bukowo-jodłowy zobaczyć można w rezerwatach: Puszcza u źródeł Radomki i Podlesie. Bór bagienny zachował się miejscami w górnym odcinku Czarnej na północ od Furmanowa.

Zmiana szaty roślinnej dotyczy również nieuprawianych pól i niekoszonych łąk, opuszczanych osad leśnych, gdzie pojawiają się wśród starych lasów młodniki i grupy zarośli. W dolinach górnych odcinków Czarnej, Jabłonicy i Drzewiczki występują niskie torfowiska, obecnie wtórnie porastane przez wierzby szare i olsze czarne.

Korzonek - miejsce chętnie odwiedzane przez spacerowiczów i miłośników nordic walking

Na obszarze równinnym pofalowanym częściowo dzięki rzeźbie wodnolodowcowej i pozbawionym większych lasów, rozpościera się w kierunku Pilicy pas upraw rolnych i ostatnio warzywnych, na nie najlepszych glebach piaszczystych.

W Dolinie Pilicy, na licznych polach wydmowych, pojawiają się suche bory sosnowe łączące się ku zachodowi z bogatszym zespołem roślinności Puszczy Pilickiej.

Występują tu mozaikowo: łąki, resztki starych drzewostanów, wrzosowiska, murawy piaskowe, turzycowiska i trzcinowiska. Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego dominują lasy sosnowe w różnym wieku, ale spotyka się również lasy mieszane i liściaste: olszy, grądy, świetliste dąbrowy oraz łęgi olszowo-jesionowe.

Krajobraz równinny pod Ossą

HISTORIA

Historia Ziemi Odrowążów zaczyna się w czasach Bolesława Krzywoustego, kiedy Szaweł Odrowąż, za zasługi wojenne, otrzymał od króla dobra wokół Końskich. Odrowążowie, pochodzący z Moraw lub Śląska okazali się godni miana możnych. Urodzony około 1160 już w Końskich Iwo Odrowąż doszedł do stanowiska kanclerza Leszka Białego, a następnie biskupa krakowskiego.

Był postacią wielką i dla Polski znaczącą. Kształcony w Paryżu, nawiązał kontakty z liczącymi się w Europie zgromadzeniami klasztornymi i sprowadził do Polski dominikanów oraz cystersów, nadając im dobra w Małopolsce. Cystersi, osadzeni w Mogile, Sulejowie i Wąchocku, przynieśli na te tereny wysoką kulturę rolną i techniczną, nadając mocny impuls działalności osadniczej w dobrach biskupów krakowskich.

Iwo Odrowąż wybudował w roku 1224 w Końskich kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, ustanawiając tutejszą parafię. Pamiątką po tamtym kościele jest romański tympanon wbudowany w portal gotyckiej kolegiaty.

Zapoczątkowana przez Iwo Odrowąża mocna więź łącząca obszary pomiędzy Pilicą, Czarną i Kamienną z ośrodkiem władzy królewskiej i kościelnej na Wawelu, kontynuowana z sukcesem przez kolejnych przedstawicieli rodu Odrowążów nadała charakter tej ziemi na kolejne wieki.

Biskupem krakowskim został w roku 1242 również Jan Prandota z Białaczowa, herbu Odrowąż, doradca Bolesława Wstydliwego. To on doprowadził do kanonizacji Biskupa Stanisława w Asyżu. Lokował miasta: Iłżę, Kielce i Sławków.

W kolejnych stuleciach tworzyła się coraz silniejsza sieć osadnicza i administracja królewska oraz kościelna, a ród Odrowążów rozgałęział się na Białaczowskich, Chlewickich, Dembińskich, Koneckich, Szydłowieckich i inne familie pieczętujące się wspólnym herbem Odrowąż, przedstawiającym strzałę na łuku.

Szydłowiec, zamek Szydłowieckich i Radziwiłłów

Ich przedstawiciele zarządzali swoimi rycerskimi folwarkami, brali udział w wyprawach wojennych, piastowali urzędy świeckie i kościelne. Odciskali swoje ślady na tej ziemi, pozostały po nich zabytki kultury materialnej – zamki i pałace, kościoły oraz dawne zakłady przemysłowe.

Ważną częścią historii Ziemi Odrowążów i źródłem jej bogactwa była rozwijana od średniowiecza działalność wydobywania i przetwarzania rud żelaza, a także eksploatacja i przetwarzanie tutejszych piaskowców, z których największą sławę uzyskały piaskowce szydłowieckie.

Źródłem bogactwa dla tutejszej szlachty – ale także i rosnącej liczby rzemieślników i specjalistów stały się inwestycje w przemysł metalurgiczny. Rejon pozostał północną częścią największego kiedyś zagłębia metalurgicznego ziem polskich – Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

Począwszy od końca XVIII wieku tutejsze lasy dawały wielokrotnie schronienie oddziałom walczącym w obronie niepodległości Polski. Insurekcja kościuszkowska, powstanie styczniowe, wojna obronna 1939 i akcja „Burza” – liczne są tutejsze mogiły żołnierskie, pamiątki bitew i potyczek. Szczególnie żywa jest na tej ziemi pamięć o Hubalu, ostatnim żołnierzu Września 1939.

Rejon Opoczna stał się ośrodkiem szczególnego kultywowania tradycji ludowych. Widać to na jarmarkach w Opocznie, w licznych muzeach oraz izbach regionalnych.

Pawie pióra, kiedyś ozdoba rycerskiej zbroi, obecnie odnajdywane są w wyrobach artystów ludowych. W ten sposób historię i współczesność łączy herb rodowy Odrowążów - ikona Ziemi Odrowążów.

TURYSTYKA

Walory krajobrazowe – lasy, rzeki, zbiorniki wodne – oraz bogata historia Ziemi Odrowążów z wieloma cennymi zabytkami kultury i przyrody to dla turystów podstawa atrakcyjności tego obszaru.

Okolice Krogulczy Mokrej

Turyści korzystają od dawna z sieci szlaków pieszych – głównie w części południowej i wschodniej. Uzupełniają je ścieżki edukacyjne i spacerowe w rejonie Przysuchy. Całość Ziemi Odrowążów przecina trasa szlaku Partyzanckiego im. mjr. Hubala, łączącego Szydłowiec z Szańcem Hubala pod Anielinem i prowadzącego przez miejsca związane z historią oddziału oraz inne, ciekawe i warte zobaczenia.

W ostatnim czasie coraz bardziej popularna staje się turystyka rowerowa i rośnie liczba tras rowerowych – na przykład w lasach koneckich i dolinie Radomki.

Kajakarze mają do dyspozycji nie tylko popularną Pilicę, ale też bardziej wymagającą, atrakcyjną Drzewiczkę. Amatorzy rekreacji nad wodą mają w czym wybierać. W dolinach rzek, na ogół wśród sosnowych lasów, powstało wiele zalewów o piaszczystych plażach: Jezioro Domaniowskie, Jezioro Sielpiańskie, Jezioro Drzewickie, Wąglanka-Miedzna i inne. Jest plaża nad rozległym Jeziorem Sulejowskim, są kąpieliska, wypożyczalnie sprzętu wodnego, a po większych akwenach pływać można żaglówkami.

Funkcje turystyczne i biznesowe łączą ośrodki konferencyjne, wykorzystujące zabytkowe pałace i parki – na przykład w Chlewiskach, Domaniowie, Rusinowie.

Agroturystyka rozwija się równomiernie na całym obszarze, dając duży wybór krajobrazów i atrakcji amatorom zbierania grzybów, wędkarzom i turystom rowerowym. Dla tych ostatnich szczególnie korzystne jest rozpoczynanie wędrówek od Opoczna, gdzie znajduje się stacja PKP (ok. 1 godziny jazdy koleją z Łodzi i Warszawy).

Biura informacji turystycznej działają w Końskich i Szydłowcu. W Opocznie i Przysusze rolę tę pełnią Wydziały Promocji Starostw Powiatowych.

Fryszerka, restauracja w starym młynie